واکسن آنفولانزا چند؟

به گزارش 9 صبح، صبح اولین روز‌های پاییز، افسانه، زنی ۴۵ ساله از تهران، در صف طولانی مقابل داروخانه‌ای در حوالی مرکز شهر ایستاده است. او از خانه بیرون آمده تا برای پدر و مادر سالمندش واکسن آنفولانزا تهیه کند. داروخانه هنوز باز نشده، اما جمعی از مردم منتظرند. هر کس امید دارد چند دوز محدود که به گفته کارمند داروخانه «شاید امروز برسد»، سهم او شود.

ساعت ۷ که می‌رسد، داروخانه در را باز می‌کند. مسئول داروخانه به جمعیت می‌گوید: «امروز واکسن نرسیده. شاید شنبه بیاید» و صدای اعتراض مردم بلند می‌شود.

افسانه با چهره‌ای خسته به خانه برمی‌گردد؛ پدرش دیابت دارد، مادرش مشکل قلبی و او نگران است که یک سرماخوردگی ساده به بحرانی جدی تبدیل شود؛ اما در داروخانه‌ها واکسنی پیدا نمی‌شود.

واکسن آنفولانزا چیست و چرا اهمیت دارد؟

آنفولانزا یک بیماری تنفسی واگیر است که سالانه بین ۵ تا ۱۰ درصد از بزرگسالان و ۲۰ تا ۳۰ درصد از کودکان در جهان را گرفتار می‌کند.

در گروه‌های پرخطر، این بیماری می‌تواند منجر به بستری شدن و حتی مرگ شود. حالا دیگر سازمان بهداشت جهانی سال‌هاست که واکسیناسیون فصلی را مؤثرترین راه پیشگیری از موارد شدید می‌داند.

واکسن آنفولانزا با تحریک سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس‌های در گردش همان سال عمل می‌کند. این واکسن هر سال تغییر می‌کند تا مطابق با سویه‌های شایع باشد. به طور معمول، واکسن‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

سه‌ظرفیتی: حاوی آنتی‌ژن سه سویه مختلف ویروس آنفولانزا

چهارظرفیتی: پوشش گسترده‌تر، با افزودن یک سویه دیگر.

به گزارش اقتصاد ۲۴، برخی واکسن‌ها تولید داخل کشور هستند، اما بیشتر واکسن‌های پرمصرف در ایران وارداتی هستند، از جمله محصولات شرکت‌های فرانسوی و هلندی. تفاوت بین آنها بیشتر در گستره پوشش و میزان استقبال مصرف‌کنندگان است.

تزریق این واکسن به‌ویژه برای سالمندان، کودکان، زنان باردار و بیماران مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای توصیه می‌شود.

بهترین زمان تزریق در ایران نیز ماه‌های شهریور و مهر است؛ زمانی که بدن فرصت کافی برای ایجاد ایمنی پیش از فصل سرما دارد. اما با این حال، در صورت وجود پیک بیماری، تزریق تا اواسط زمستان هم می‌تواند مفید باشد.

بحران پاییز ۱۴۰۴؛ داروخانه‌ها خالی، صف‌ها طولانی

امسال، اما داستان دیگری رقم خورده است. همانند افسانه، هزاران خانواده در شهر‌های مختلف با در‌های بسته داروخانه‌ها روبه‌رو شده‌اند. گزارش‌های میدانی از تهران نشان می‌دهد که در محله‌های مرزداران، جوادیه، پاسداران و آزادی واکسنی وجود ندارد.

به گزارش اقتصاد ۲۴ اخیرا یک داروساز در محله مرزداران به فرارو گفته بوده که «این واکسن‌ها پنج‌تا پنج‌تا به ما می‌رسند. مشخص نیست دفعه بعدی کی می‌آید. گفته‌اند ۱۵‌ام، اما کدام ۱۵‌ام، خدا می‌داند.»

هم چنین در داروخانه‌ای دیگر در جوادیه، تنها یک پک در شهریور دریافت شده و آن هم تمام شده و حتی داروخانه‌های بزرگ و دولتی هم وضعیت مشابهی دارند. یکی از کارکنان داروخانه ۲۹ فروردین نیز اذعان داشته که «گاهی ساعت ۸:۳۰ صبح واکسن می‌آید و پیش از ۹ تمام می‌شود.».

اما در این میان شبکه‌های اجتماعی پر از روایت‌های مشابه است. به گزارش اقتصاد ۲۴، یک داروساز در صفحه شخصی‌اش نوشت «صد دوز واکسن صبح به ما دادند، قبل از ظهر تمام شد؛ خب یعنی چه؟» و یک پزشک متخصص در شیراز گفته بود «ده دوز بیشتر به ما ندادند، آن هم برای پرسنل خودمان کم بوده و در یک روز تمام شد.»

واکسن‌های گران با قیمت‌های متغییر؛ از ۹۱۷ هزار تا ۲.۵ میلیون تومان

 اما کمبود عرضه تنها بخشی از ماجراست. بحث اصلی دیگر، قیمت واکسن است. سازمان غذا و دارو قیمت رسمی واکسن‌های وارداتی را حدود ۹۱۷ هزار تومان اعلام کرده و این در حالی است که واکسن ایرانی نیز تقریباً ۹۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.

محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو اخیرا در رابطه با کمبود واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها ضمن اشاره به اینکه تاکنون حدود یک میلیون و پانصد هزار دوز واکسن آنفلوآنزا وارد کشور شده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان مهر ماه ۲ میلیون دوز دیگر نیز به کشور وارد شود به میزان گفته بود: واکسن‌های وارداتی از فرانسه و هلند به داروخانه‌ها توزیع شده و واکسن تولید داخل نیز با ظرفیت حدود ۲۴۰ هزار دز آماده ارائه است.

وی با بیان اینکه قیمت واکسن‌های وارداتی و تولید داخل به ترتیب حدود ۹۱۷ هزار تومان و ۹۰۰ هزار تومان برای هر دوز است، ادامه داد: این واکسن‌ها برای گروه‌های پرخطر و کادر درمان در مراکز بهداشت به صورت رایگان ارائه می‌شوند و سایر افراد می‌توانند آن را از داروخانه‌ها تهیه کنند.

اما در عمل، بازار واکسن‌های آنفولانزا داستان دیگری دارد. در مطب برخی پزشکان، همان واکسن با قیمت یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تا حتی ۲ میلیون تومان عرضه می‌شود و حتی باز در بازار غیررسمی، گزارش‌هایی از قیمت‌های بالاتر نیز وجود دارد.

شهروندی به اقتصاد ۲۴ گفت که توانسته دو دوز واکسن را تا ۳ میلیون یعنی هر دوز را یک میلیون ۵۰۰ هزار تومان خریداری کند و شهروند دیگری، اما گفت که واکسن خارجی را دو میلیون و ۴۹۰ هزار تومان تهیه کرده است.

جالب این است که در حالی شهروندان از این ارقام سخن می گویند که سخنگوی سازمان غذا و دارو خبر داده بود که: علت توقف توزیع در روزهای اخیر، احتیاط شرکت‌های واردکننده به دلیل محدودیت نقدینگی و تجربه باقی ماندن واکسن در سال‌های گذشته بوده است، اما اقدامات لازم برای تأمین وعده داده شده در حال انجام است. امکان توقف در آینده به سیاست‌های واردکنندگان و تأمین هزینه‌ها بستگی دارد.

وی با بیان اینکه از مجموع واکسن‌های وارد شده، حدود یک میلیون دز در اختیار معاونت بهداشتی قرار گرفته تا برای کادر درمان و گروه‌های پرخطر استفاده شود و ۲ تا ۲.۵ میلیون دز دیگر در داروخانه‌ها توزیع خواهد شد، تاکید کرد: هرگونه فروش واکسن با قیمتی بالاتر از نرخ مصوب تخلف محسوب می‌شود و در صورت اثبات مطابق قانون با متخلفان برخورد خواهد شد. افزایش قیمت واکسن نسبت به سال گذشته نیز به دلیل خرید با ارز آزاد و تغییر نرخ ارز است.

این در حالی است که حتی درباره واکسن‌های خارجی این نگرانی وجود دارد که آیا به صورت استاندارد جا به جا شده‌اند و خطرات جانبی در پی نداشته باشند.

اما عملا حالا دیگر این اختلاف قیمت نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از واکسن‌ها به جای داروخانه‌ها، سر از مطب‌ها و بازار غیررسمی درآورده‌اند. چنان چه که هادی احمدی، عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران، در این باره هشدار داده که «نشت واکسن به مطب‌ها نگران‌کننده است. آن‌جا واکسن با قیمتی بالاتر از نرخ مصوب تزریق می‌شود.»

چرا قیمت واکسن ناگهان سه برابر شد؟

البته این روند نا به سامان و نحوه توزیع در شرایطی رخ می‌دهد که حتی در موضوع قیمت نیز با یک افزایش جدی مواجه هستیم و سال گذشته واکسن آنفولانزا حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان قیمت داشت، اما امسال قیمت رسمی به نزدیک یک میلیون تومان رسیده است. به نظر می‌رسد که علت اصلی این روند نیز، تغییر سیاست ارزی دولت است.

چنان که تا سال گذشته، واردات واکسن با ارز ترجیحی یا نیمایی انجام می‌شد. اما حالا واردکنندگان باید با ارز آزاد واکسن را خرید کنند. بنا بر گزارش اقتصاد ۲۴ و به گفته انجمن داروسازان، همین مساله باعث افزایش ۲.۵ برابری قیمت شده و احتمالا حذف ارز دولتی را اکنون باید مهم‌ترین عامل گرانی دانست.

چنان که عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران ضمن اعلام آغاز توزیع واکسن آنفولانزا از هفته آینده در داروخانه‌های سراسر کشور، قیمت آن را ۹۱۷ هزار تومان اعلام کرد. این قیمت به دلیل عدم تخصیص ارز دولتی و واردات با ارز آزاد، افزایشی حدوداً ۲.۵ برابری نسبت به سال گذشته داشته است.

اما به نظر می رسد در کنار این موارد اما تورم عمومی و کاهش ارزش ریال نیز در این روند نقش داشته‌اند. شرکت‌های واردکننده به دلیل تجربه باقی ماندن واکسن در سال‌های گذشته، با احتیاط بیشتری توزیع می‌کنند. همین احتیاط، عرضه را کند و محدود کرده است. سخنگوی سازمان غذا و دارو گفته: «علت توقف توزیع اخیر، محدودیت نقدینگی شرکت‌های واردکننده بود.»

گروه‌های پرخطر و شکاف در دسترسی

از سوی دیگر وزارت بهداشت اخیرا اعلام کرده که حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز واکسن را برای گروه‌های پرخطر که شامل سالمندان، کادر درمان، کودکان، زنان باردار و بیماران خاص بوده در نظر گرفته و این بخش را نیز به صورت رایگان توزیع می‌کند؛ اما این رقم در برابر جمعیت ۸۰ میلیونی کشور بسیار اندک است.

برای بقیه مردم، واکسن باید از داروخانه‌ها تهیه شود و اینجاست که بحران آغاز می‌شود: صف‌های طولانی، کمبود عرضه و قیمت‌های سرسام‌آور.

این بدان معناست که در عمل، تنها کسانی که توان مالی دارند، می‌توانند با پرداخت مبالغی چند برابر نرخ رسمی، واکسن را تهیه کنند و سایر شهروندان ایرانی اکنون مجبور هستند دست خالی به خانه برگردند.

روایت‌های مردمی؛ رنج در سایه بی‌نظمی

افسانه پس از چند روز جست‌و‌جو، سرانجام موفق می‌شود یک دوز واکسن را از طریق آشنای پزشکش به قیمت یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تهیه کند. او می‌گوید: «چاره‌ای نبود. نمی‌توانستم پدر و مادرم را بدون واکسن بگذارم.»

این در حالی است که شهروند دیگری به اقتصاد ۲۴ می‌گوید که واکسن‌ها در همان دقایق اولیه توزیع تمام می‌شوند «ساعت ۶ صبح رفتیم داروخانه. صف بود. ۵۰ نفر جلوی ما بودند. وقتی رسیدیم، گفتند اصلا منتظر نمانید و به شما نخواهد رسید.»

تمام این روایت‌ها نشان می‌دهد که بحران واکسن به یک مساله اجتماعی تبدیل شده؛ مساله‌ای که با عدالت در سلامت گره خورده است.

شکاف اعتماد؛ وقتی نظارت کار نمی‌کند

مساله این است که فروش واکسن با قیمت بالاتر از نرخ مصوب تخلف است. سازمان غذا و دارو تاکید کرده که در صورت اثبات، با متخلفان برخورد می‌شود؛ اما تجربه نشان می‌دهد که این برخورد‌ها بازدارنده نیست.

وقتی مردم می‌بینند واکسن به راحتی در بازار سیاه پیدا می‌شود، اما در داروخانه‌ها نایاب است، اعتمادشان به سیستم سلامت و دارو از بین می‌رود و این بی‌اعتمادی در شرایطی که هنوز سایه کووید-۱۹ و دیگر بیماری‌های واگیر وجود دارد، می‌تواند خطرناک باشد.

اما باید توجه داشت که گرانی و کمبود واکسن تنها یک مساله بهداشتی نیست. این وضعیت بازتابی از سیاست‌های ارزی و اقتصادی کشور است. حذف ارز ترجیحی بدون طراحی یک سازوکار حمایتی، مستقیماً بر دسترسی مردم به دارو و واکسن اثر گذاشته است.

نتیجه این سیاست نیز تشدید نابرابری در سلامت است. خانواده‌های مرفه می‌توانند واکسن را حتی به قیمت چند میلیون تومان تهیه کنند، اما طبقه متوسط و ضعیف محروم می‌مانند. در حالی که درست همین گروه‌ها به دلیل شرایط شغلی، محیطی و تغذیه‌ای، بیشتر در معرض خطر بیماری هستند. از سوی دیگر، بی‌نظمی در توزیع و نشت واکسن به مطب‌ها، زمینه‌ساز رانت و فساد می‌شود و همین چرخه نارضایتی عمومی را تقویت می‌کند و فاصله میان مردم و حاکمیت را افزایش می‌دهد.

افسانه‌های تکراری پاییز

اکنون دیگر هر سال با آغاز پاییز، داستان‌های مشابهی در ایران تکرار می‌شود و یکی نیز همین کمبود واکسن آنفولانزا، صف‌های طولانی، گرانی و در نهایت سرخوردگی شهروندان است.

امسال، اما شدت بحران بیشتر است. سیاست‌های ارزی جدید، بازار سیاه پررنگ‌تر و نظارت ضعیف‌تر، دسترسی به واکسن را سخت‌تر کرده است.

افسانه و هزاران نفر مثل او، هر روز میان داروخانه‌ها سرگردان‌اند. آنها می‌دانند واکسن می‌تواند جان عزیزانشان را نجات دهد، اما به دلیل بی‌برنامگی و گرانی، دستشان خالی می‌ماند.

این بحران تنها درباره یک دارو نیست. نشانه‌ای است از بحرانی بزرگ‌تر در حکمرانی سلامت و اقتصاد ایران! بحرانی که اگر اصلاح نشود، نه‌تنها پاییز و زمستان امسال، بلکه سال‌های آینده را هم برای مردم ایران پرخطر خواهد کرد