لرزه ای که ایران به تن آمریکا انداخت

گزارش‌های تأیید نشده رسانه‌های ایران از این حکایت دارد که احتمالاً اولین گروه از جنگنده‌های سوخو 35 (نوع E) طی هفته‌های آتی از طرف روسیه به ایران تحویل داده خواهد شد.

خبرگزاری ایرنا در گزارشی که بعدا حذف شد از ورود جنگنده های پیشرفته سوخو 35 در آینده نزدیک خبر داده بود. حذف این خبر در کنار شایعاتی که قبلاً وجود داشت و البته اظهاراتی که درباره ورود این جنگنده‌ها در ماه گذشته صورت گرفت؛ این موضوع را تا حدودی قابل توجه کرده است.

سوخو،‌ نقطه عطف نیروی هوایی ایران

33 سال است که هیچ جنگنده جدیدی به ناوگان نیروی هوایی ایران اضافه نشده و ورود جنگنده های سوخو 35 به ایران نقطه عطفی برای نیروی هوایی این کشور خواهد بود. برای درک بهتر اهمیت ورود این جنگنده‌ها باید به 47 سال گذشته نگاه کرد.

ایران در قراردادی تاریخی با آمریکا برای دریافت 80 فرونده جنگنده F14 به توافق رسید. این کشور در سال 1355 اولین فروند از این جنگنده‌ها را دریافت کرد و تا پیش از انقلاب و پایان روابط دو کشور به جز یک فروند، همه جنگنده‌ها به ایران تحویل داده شد.

سامانه ضدهوایی پیشرفته اس۴۰۰ ساخت روسیه 

 جنگنده‌ F14 با بهره‌گیری از رادار قدرتمند و موشک هوا به هوای فونیکس که از 160 کیلومتری قادر به شلیک بود؛ در آن زمان یک حریف مخوف و جنگنده‌ای برتر محسوب می‌شد و بعداً در جنگ هشت ساله میان ایران و عراق بسیاری از جت‌های عراقی را سرنگون کرد.

اگرچه این جنگنده‌های نسل چهارمی در زمان خود پیشرفته بودند و ایران هم به خوبی از آنها بهره برد اما رقبای ایران در چند سال اخیر جنگنده‌های بهتر و مدرن‌تر در اختیار گرفته‌اند. ایران اگرچه در اوایل سال 1369 تعدادی میگ29 از شوروی خریداری کرد اما تامکت‌هایی که سال 1355 خریداری شده بود از فالکروم‌های روسی جدیدتر بود و به همین دلیل ایران دست به خرید تعداد کمی میگ 29 زد.

سال بعد از خرید فالکروم‌ها، زمانی که نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق حمله کردند؛ عراق میراژهای خود را به ایران فرستاد تا از نابودی آنها جلوگیری کند اما ایران این جنگنده‌های فرانسوی را مصادره کرد. علاوه بر این، چند فروند میگ25 هم در اختیار نیروی هوایی سپاه قرار گرفت که در سال 1393 برای مقابله با داعش به کمک عراق رفتند.

علاوه بر اینها، ایران به فکر خرید سوخو30 هم از روسیه بود. حتی در سال 1395 شایعاتی درباره تمایل ایران برای تولید مشترک این جنگنده‌ها وجود داشته است.

از سال 1401 و حمله روسیه به اوکراین، روسیه و ایران روابط دفاعی خود را گسترش داده‌اند. ایران صدها پهپاد انتحاری در اختیار روسیه قرار داد و در ازای آن روسیه 24 فروند سوخو 35 به ایران خواهد داد. این جنگنده‌ها احتمالا همان‌هایی هستند که پیشتر به سفارش مصر ساخته شده بود اما قاهره قرارداد را لغو کرد.

جنگنده اف۱۴ نیروی هوایی ایران ساخت امریکا که قبل از سال ۵۷ خریداری شد

 البته مشخص نیست که ایران به دنبال خرید تعداد بیشتری جنگنده از روسیه یا ساخت مشترک آنها باشد یا خیر با این وجود شایعه تولید مشترک سوخو30 در ایران  توسط رسانه‌های ترکیه‌ اخیراً دوباره مطرح شد.

سوخو 35 در جنگ اوکراین خود را به خوبی ثابت کرد و نشان داد که دشمن مرگباری است. یک خلبان میگ29  اوکراینی به بی بی سی گفته بود فلانکرزهای روسیه بزرگترین دشمن آنها هستند.

اگرچه سوخو 35 بسیار مانورپذیر و پیشرفته است اما هنوز محدودیت‌هایی دارد. به عنوان نمونه سوخو 35 تنها هواپیمای نسل 4.5 است که فاقد رادار آرایه اسکن الکترونیکی (AESA) است. فلانکرزها کاستی‌های بالقوه شدید دیگری هم دارند به همین دلیل ایران با این 24 فروند سوخو 35 نمی‌تواند در منطقه خلیج فارس به برتری هوایی دست پیدا کند.

نیروی هوایی ایران حداقل به 60 جنگنده نسل 4.5 برای جایگزین شدن با جنگنده‌های F14  و میگ29 نیاز دارد. اینکه روسیه قرار است علاوه بر این 24 فروند، تعداد دیگری از این جنگنده هم برای ایران بسازد یا خیر مشخص نیست اما با توجه به جنگ اوکراین بعید به نظر می‌رسد که بخواهد از داشته‌های خود به ایران بدهد .

با این وجود گمانه‌زنی‌هایی از تولید مشترک این جنگنده در ایران مانند همان قراردادی که مسکو و دهلی برای تولید 140 فروند سوخو30 تحت لیسانس روسیه بستند وجود دارد.

رقبایی قدرتمند

در هر حال حتی اگر این گمانه‌زنی‌ها و احتمالات به حقیقت نزدیک هم باشد؛ ایران با رقبایی قدرتمند در آن سوی خلیج فارس مواجه است. عربستان سعودی بیش از 80 جت پیشرفته F-15 (Saudi Advanced) در اختیار دارد که یک نسخه پیشرفته از Strike Eagle است و می‌تواند 12 موشک هوا به هوای دوربرد AIM-120 AMRAAM را حمل کند.

امارات متحده عربی هم ناوگانی از 80 جنگنده F-16E پیشرفته دارد و علاوه بر آن از سال 2027 دریافت 80 جنگنده چند منظوره استاندارد Rafale F4 را از فرانسه آغاز خواهد کرد.

رادار سوخو 35 در برابر رادارهای آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) که در F-15SA های سعودی و F-16 اماراتی یافت می‌شود، توانایی کمتری دارد. Rafale هایی که امارات سفارش داده است دارای ویژگی‌های پیشرفته‌تری است، از جمله یک سیستم جنگ الکترونیک قدرتمند که می‌تواند تفاوتی اساسی در نبردهای رو در رو  ایجاد کند.

حتی اگر ایران تا آخر این دهه میلادی 60 فروند سوخو 35 هم دریافت کند، باز هم احتمالاً قادر نیست که تهدید هوایی تهاجمی باشد. اگر بخواهیم اف35 های نسل پنجمی و رادارگریز اسرائیل را لحاظ کنیم که شرایط متفاوت‌تر هم خواهد شد.

نگرانی آمریکا از ترکیب سوخو و اس-400 در ایران

با وجود اینکه احتمالا تحویل سوخو 35 به ایران در منطقه برتری هوایی تهاجمی نمی‌دهد اما اگر این جنگنده‌ها به همراه سامانه هوایی پیشرفته‌ای مانند اس-400 به ایران تحویل داده شود می‌تواند کار را برای اسرائیل و آمریکا در حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران دشوار کند. این همان چیزی است که آمریکا را نسبت به همکاری نظامی-فنی رو به رشد میان روسیه و ایران نگران کرده است.

جنگنده‌های ایران پس از جنگ ایران و عراق برای عملیات تهاجمی خارج از مرزهای ایران مورد استفاده قرار نگرفته‌اند به استثنای چند حمله هوایی علیه گروه‌های مخالف مستقر در عراق در دهه 70 و یک حمله هوایی به داعش در مرز عراق در 1393.