آیا تغذیه شیرخواران دچار کندی یا وقفه در رشد می‌شود؟

کتاب راهی به سوی تغذیه و رشد بهتر کودک از انتشارات انجمن علمی ترویج تغذیه با شیر مادر ایران

توصیه‌های لازم به مادران در مورد شیرخواران زیر 6 ماه که دچار کندی و یا وقفه رشد هستند

1- دفعات شیر دادن را بیشتر کنید.

2- وضعیت شیر دادن را اگر درست نیست، اصلاح کنید و اگر درست است، در وضعیت‌های مختلف شیر بدهید.

3- سعی کنید حتما قسمت آخر شیر را که چربی بیشتری دارد، به شیرخوار بدهید و اگر او نمی‌تواند همه پستان را تخلیه کند، قسمت آخر شیرتان را بدوشید و با قاشق یا فنجان یا قطره چکان به او بدهید.

4- اگر شیرخوار قبل از تخلیه پستان، آن را رها کرد او را به پستان دیگر بگذارید و این کار را چند بار تکرار کنید تا با تحریک پستان‌ها، شیر بیشتری تولید شود. نهایتا اطمینان حاصل کنید که حداقل یکی از پستان‌ها خالی شود وگرنه قسمت چرب شیر پسین در پستان باقی مانده و مانع رشد مطلوب شیرخوار می‌شود.

5- از دادن آب و آب قند و گول‌زنک به شیرخوار پرهیز کنید.

6- گاهی شیر نخوردن شیرخوار به دلیل بازیگوشی، کنجکاوی و یا تلاش او برای شناخت اطرافیان است. در نتیجه موجب می‌شود که شیر کمتری بخورد. اگر او پستان را نمی‌گیرد، شیرتان را بدوشید و در هر فرصتی که آمادگی دارد، از جمله مواقعی که خواب‌آلود است، به او بدهید.

7- تحت تاثیر صحبت اطرافیان که «شیر شما کافی نیست» قرار نگیرید و اعتماد به نفس خود را حفظ کنید.

8- برای جاری شدن شیر سعی کنید آرامش و استراحت بیشتری داشته باشید.

9- مراقب تغذیه کافی و استراحت خود باشید.

10- فراموش نکنید که در این دوران شما نباید رژیم لاغری بگیرید، زیرا این کار می‌تواند بر رشد کودک‌تان اثر سوء بگذارد.

11- سعی کنید خودتان ریشه‌یابی کرده و مشکل را رفع نمایید، چون گاهی اوقات گرفتاری‌ها و مشغله زیاد مادر، او را از تغذیه مناسب کودک غافل می‌کند و یا به دلیل فراهم نبودن شرایط روحی و روانی مطلوب مادر، تغذیه کودک تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

12- اگر همه تمهیدات فوق را به مدت 15 روز به کار بستید و با مراجعه به پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی مشخص شد که باز هم مشکل وزن کودک شما اصلاح نشده است و پزشک اطمینان حاصل نمود که کودک بیمار نیست، توصیه می‌کند که: در صورت امکان از شیر دایه و در صورت عدم دسترسی به شیر دایه، شیر مصنوعی (شیر خشک) را به عنوان کمک شیر خود، برای او شروع کنید، ولی دقت کنید که این شیر را باید بلافاصله بعد از تغذیه با شیر خودتان و آن را فقط با قاشق یا فنجان و یا از طریق «وسیله کمک تغذیه‌ای» (SNS (Supplemental Nursing System به او بدهید نه با بطری.

به خاطر داشته باشید که از دادن شیر پاستوریزه به کودکان زیر یک سال (به غیر از آن مقدار که در فرنی و حریره استفاده می‌شود) باید اجتناب نمود.

 اگر شیرخواران 6 تا 12 ماهه دچار افت یا ایست وزن شدند، چه باید کرد؟

 همان اصولی را که در مورد شیرخوار زیر شش ماه گفته شد، رعایت کنید.

 ضمن توجه و مراجعه به الگوی تغذیه مناسب سن کودک: «کتاب تغذیه تکمیلی»، می‌توانید توصیه‌های زیر را نیز به کار ببرید.

 انرژی غذای کمکی را با اضافه کردن آرد یا روغن مایع یا جوانه غلات بیشتر کنید و هر روز علاوه بر شیر مادر، با توجه به میل و اشتهای کودک، حداقل پنج وعده غذای کمکی، به او بدهید.

 به هر وعده اصلی غذای کودک (صبحانه، ناهار و شام) حدود یک تا دو قاشق* مرباخوری روغن مایع یا کره آب شده اضافه نمایید.

 جوانه ماش یا جوانه گندم یا پودر این جوانه‌ها را به سوپ کودک اضافه کنید، زیرا علاوه بر اینکه سرشار از ویتامین‌های B و C هستند، به هضم غذا هم کمک می‌کنند.

 یک قاشق غذاخوری آرد گندم یا برنج را در یک قاشق غذاخوری کره تفت بدهید، نصف لیوان شیر به آن اضافه کنید و به هم بزنید (مثل سس سفید) و سپس به سوپ کودک اضافه کنید. هم طعم و رنگ مناسب به سوپ می‌دهد و هم انرژی آن را بیشتر می‌کند.

 پودر جوانه گندم، جو پرک یا بلغور گندم را له کنید و با شکر، شیر و کمی روغن یا کره بپزید و در حجم کم و در دفعات بیشتر به کودک بدهید.

 حدود 11 ماهگی می‌توانید کمی خامه پاستوریزه به سوپ کودک اضافه کنید.

 اگر کودک صبح‌ها زرده تخم‌مرغ پخته شده را نمی‌خورد، آن را با کمی کره یا شیر خودتان یا آب مرغ مخلوط کرده و نرم کنید و به او بدهید و یا آن را رنده نمایید یا با پشت قاشق له کنید و داخل سوپ و یا پوره (هر نوع پوره‌ای که درست می‌کنید) بریزید.

 به تکه‌های کوچک سیب‌زمینی که پخته شده و پوست آن را جدا کرده‌اید، کمی کره بزنید و اجازه بدهید تا کودک خودش آن را برداشته و بخورد.

 سعی کنید برای تهیه سوپ یا کته، از گوشت با استخوان مانند ران مرغ و یا ماهیچه گوسفند استفاده کنید، تا املاح و چربی بیشتری به بدن کودک برسد.

 می‌توانید چند قلم گوسفند یا یک عدد قلم گوساله را جداگانه بپزید، چربی روی آن را بگیرید و عصاره آن را برای مدت کوتاه مثلا 24 ساعت در یخچال و برای زمان طولانی‌تر حدود 3 ماه در فریزر صنعتی نگهداری کنید. به هر وعده غذای کودک می‌توانید دو قاشق غذاخوری از این عصاره را اضافه نمایید.

 اگر وزن کودک کم است، اضافه کردن حبوبات به غذای او را به تعویق بیندازید (بعد از 10 ماهگی)، چون حبوبات حجم زیادی دارند، بنابراین بعد از 10 ماهگی، حبوبات را خیس کنید، پوست بکنید و از انواع آن آرد درست کنید و هر بار یک قاشق مرباخوری آرد حبوبات را همراه با یک قاشق مرباخوری روغن مایع به سوپ کودک اضافه کنید.

 اضافه کردن آب غلیظ شده ران مرغ یا تکه‌هایی از ران مرغ پخته شده که له شده است، همچنین جوانه گندم، آرد یا پودر بادام، کنجد و مغز تخمه آفتاب‌گردان به غذای کودک سبب رشد بهتر او می‌شود.

 برای بهتر کردن طعم غذای کودک از چند قطره آب لیمو ترش تازه، آب نارنج تازه و یا مقداری آب هویج و یا سبزی‌های خوشبوی ساییده شده استفاده کنید.

 کته‌ای که برای کودک درست می‌کنید، به جای پختن برنج در آب، آن را در آب مرغ یا آب گوشت بپزید.

 یک یا دو عدد خرما را پوست بکنید، هسته آن را در آورید و خرما را در کمی آب یا ماست حل کرده و به عنوان دسر به کودک بدهید.

 یک قاشق غذاخوری آرد را در روغن تفت بدهید. آن قدر که زرد رنگ شود و حالت خامی خود را از دست بدهد، یک قاشق مرباخوری شکر حل شده و چند قطره گلاب به آن اضافه کنید. حلوای خوشمزه‌ای درست می‌شود که می‌تواند به عنوان دسر مورد استفاده کودک قرار بگیرد.

 یک قاشق غذاخوری نشاسته را در یک استکان شیر سرد حل کنید و یک قاشق مرباخوری شکر و چند قطره گلاب به آن اضافه کنید و روی اجاق بگذارید که بجوشد تا سفت‌تر از فرنی شود (مسقطی). آن را به عنوان میان‌وعده و یا دسر به کودک بدهید.

 دادن آب‌میوه به مقدار زیاد و یا شیرینی قبل از غذا، سبب کم شدن اشتهای کودک و کندی رشد او می‌شود، بنابراین آب‌میوه و یا خود میوه رسیده و نرم را که با پشت قاشق له کرده‌اید، دو بار در روز با حجم کم و به عنوان بخشی از میان‌وعده، به کودک بدهید، ویتامین‌های مورد نیاز کودک به ویژه ویتامین C از راه شیر مادر تامین می‌شوند.

 به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی توصیه می‌شود که در تمام دوران زندگی به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی از مقادیر بسیار کم نمک آن هم فقط هنگام طبخ غذا استفاده کنید و از افزودن نمک به غذا در سر میز یا سفره جدا خودداری نمایید. برای کودکان زیر یک سال که خوب رشد می‌کنند، نیازی نیست که هنگام تهیه غذا به آن نمک بزنید، ولی برای کودکانی که دچار ایست یا افت وزن هستند، هنگام تهیه و طبخ غذا از مقدار بسیار کمی نمک یددار استفاده نمایید.

اگر رشد کودک 6 تا 12 ماهه شما با افزایش دفعات تغذیه با شیر مادر و پر انرژی کردن غذاهای کمکی بهتر نشد، شاید لازم باشد شیر مصنوعی را هم بلافاصله بعد از بعضی از وعده‌های شیر مادر به او بدهید (با فنجان یا استکان و یا وسیله کمک تغذیه)، چون هنوز غذای اصلی کودک زیر یک سال، شیر است.

پاورقی:

حجم قاشق‌های مرباخوری معمولی که در منازل به کار می‌رود حدود 5/2 تا 3 سی‌سی (میلی‌لیتر) و پیمانه شربت‌های آنتی‌بیوتیک 5 سی‌سی است. در صورت استفاده از قاشق مرباخوری موجود در منزل، دو قاشق و اگر از پیمانه شربت آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنید، یک پیمانه کافی است.